Entelektüel Sermaye ve Marka

Dr. Hasan Yalçın, E. Hesap Uzmanı, YMM

Bu yazı yazarın izni ile yazarın Marka Değerlemesi adlı eserinden aynen alınmıştır.

Entelektüel sermaye TDK’nun Bilim ve Sanat Terimleri sözlüğünde, fikri sermaye karşılığı ile, işletmelerin düşünceleri, yenilikleri, teknolojileri, genel bilgileri, bilgisayar programları, tasarımları, veri kullanma yetenekleri, birbirleriyle ve müşterileriyle ilişkileri, yaratıcılıkları ve yayımlarından oluşan ve kâra dönüştürülebilen bilgi, diğer bir deyişle işletmenin beşeri sermaye, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi toplamından oluşan sermayesi olarak tanımlanmıştır.

Entelektüel sermaye terimi ilk olarak 1969'da John Kenneth Galbraith tarafından kullanılmıştır. Galbraith entelektüel sermayenin saf zeka olarak değil zekadan daha fazlası anlamına geldiğine, bunun yerine bir dereceye kadar "entelektüel eylem" içerdiğine inanıyordu.[1] Bu anlamda, entelektüel sermaye yalnızca statik bir maddi olmayan varlık değil, aynı zamanda ideolojik bir süreç, bir sonuca varmak için bir yol olarak algılanmaktaydı. Bu süreci takiben insan sermayesi, entelektüel sermaye ve diğer ilgili terimler bilimsel literatürde oldukça yaygın kullanıldı. Ancak farklı anlamlarla sık kullanılan bu sözcük literatüde bir sözcük karmaşası yarattı. Bazı yazarlar, bir şirketin piyasa değeri ile defter değeri arasındaki farkı tanımlamak için entelektüel sermaye kavramını kullanırken, diğerleri bu terimi, daha dar bir kapsamda ve sadece belirli becerileri belirtmek için kullandı. Literatür ve piyasa kullanıcılarının niteliği ve ilgi alanları bu belirlemelerde etkili oldu. Farklı bakış açılarına göre farklı tanımlamalar ortaya çıktı.

Bu tanım dizileri genellikle entelektüel sermayenin bileşenlerini ve kaynağını vurgular veya onu diferansiyel bir değişken olarak tanımlar. Bununla birlikte, büyük çoğunluk bu bileşenleri, insan sermayesi ve yapısal sermaye, zaman zaman üçüncü bir bileşen olan ilişkisel sermaye olarak tespit eder ve yapısal sermayenin bir alt unsuru olarak tanımlamaya dahil eder.

En çok bilinen entelektüel sermaye modellerinden biri İsveç sigorta şirketi olan Skandia'nınkidir. Skandia göre enetellektüel sermaye insan sermayesi ve yapısal sermayenin toplamıdır.[2] İnsan sermayesi kapsamında şirket için çalışan kişilerin beyinleri, becerileri, yaratıcılığı, ısrarı ve bağlılığı sayılır ve bu sermaye düşünen sermaye olarak anılır. Yapısal sermaye ise çalışanlar bir gün eve döndüklerinde şirkette kalan her şeyi kapsamak için kullanılır ve buna da düşünmeyen sermaye denir.[3] Ayrıca yapısal sermaye müşteri sermayesi, organizasyon sermayesi gibi çeşitli alt kategorilere ayrılabilir. Maddi olmayan varlıkları içeren inovasyon sermayesi, işlem sermayesi de bu kapsamdadır.

Şekil 2 Skandia’nın Entelleküel Sermaye Modeli

(Kaynak ; J. Roos ve diğ. (2001) (Aktaran Salinas s.17) Edvinsson, L.(1997) s.369)

Bu kapsamda enetellektüel sermayenin marka ile olan bağını kurmaya yönelik bu kavramsallaştırma çabalarını dört kategoride inceleyebiliriz.[4] Bunlardan birinci yaklaşım entelektüel sermayeyi sadece bilgi olarak tanımlama eğilimde olandır. Entelektüel sermaye sadece bilgiye indirgendiğinde marka bu tanımlamanın dışında kalır. İkinci yaklaşım da bilgi tanımına bilginin ürünü de eklenmektedir. Entelektüel sermaye bilgi ve bu bilginin yarattığı ürünler olarak tanımlanır. Tanımlamaya bilginin ürünü genişlemesi eklendiğinde marka da bu kapsama girer ve tanımlama içinde yerini bulur. Üçüncü yaklaşım ise fikri sermayeyi, (entelektüel sermaye) bilançoda tanınmayan maddi olmayan varlıklar olarak tanımlar. Entelektüel sermayenin, finansal tablolarda tanınmayan maddi olmayan varlıklar olarak anlaşıldığında, dahili olarak geliştirilen markaları içerir, satın alınan markaları kapsamaz. Bu tanım, dahili olarak oluşturulan şerefiye kavramı ile örtüşmektedir. Son olarak tanımlamaya tanınan eklemesi yapılarak entelektüel sermaye; tanınan veya tanınmayan kaynakların ve maddi olmayan varlıkların toplamı olarak kavramsallaştırılır. Bu tanımlama ve yaklaşım tüm fiziksel olmayan veya parasal olmayan varlıkları kapsadığından markayı da içerir.