İşletmelerin personeline yemek vermek suretiyle menfaat sağlaması uygulamada çok sık rastlanan durumlardandır. İşletmecilik açısından çeşitli amaçları taşıyan bu uygulama vergicilik açısından iki yönden incelenmektedir: bunlardan birincisi firma açısından bu yemek verme harcamalarının gider niteliği, ikincisi ise bu menfaati elde eden personel açısından, bu menfaatin ücret olarak vergilendirilip vergilendirilmeyeceği hususu.

Gelir Vergisi Kanunu’nun müteferrik istisnalar başlığını taşıyan 23’üncü maddesinin 8 numaralı bendinde hizmet erbabına işverenlerce yemek vermek suretiyle sağlanan menfaatlerin gelir vergisinden istisna olacağı hüküm altına alınmış ve yine aynı Kanun’un 40/2’inci maddesinde de hizmetli ve işçilerin işyerinde veya işyerinin müştemilatında iaşe ve ibate giderlerinin ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılacağı belirtilmiştir. Söz konusu bu düzenlemelere ilişkin ayrıntılı açıklamalara takip eden bölümlerde yer verilmiştir.

Hizmet Erbabına Yemek Verme Yöntemleri

İşletmelerin çalıştırdıkları personellerine yemek verirken genellikle uyguladıkları yöntemleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: [1]

Malzemesi işletme tarafından alınan ve işletme bünyesinde (iş yerinin içinde-fiziksel olarak-ya da müştemilatında) ve yine işletme personeli tarafından hazırlanan yemeklerin verilmesi,

İşletme dışında hazırlanan ve işletme tarafından satın alınan yemeklerin işletme bünyesinde verilmesi, işletmenin herhangi bir lokanta ile anlaşarak bedeli işletme sahibi tarafından ödenmek üzere personelinin bu lokantada yemek yemesi,

İşletme sahibinin bir lokanta organizasyonu olarak tanımlanabilecek şirketlerden yemek kuponu ve/veya kartı alması ve bunları personeline vermesi ve personelinde bu kuponların ve/veya kartların geçerli olduğu herhangi bir lokantada yemeğini yemesi,

Son olarak da lokantacılık faaliyeti ile uğraşan firmaların hazırladıkları yemeklerin bir kısmının personel tarafından yenilmesi.

Söz konusu bu yemek verme yöntemlerinin vergi uygulamaları karşısındaki durumları takip eden bölümlerde detaylandırılmıştır.

Hizmet Erbabına İşyerinde Veya İşyerinin Müştemilatında Yemek Verilmesi Daha önceki bölümlerde de belirttiğimiz üzere hizmet erbabına yemek verilmesi vergi uygulamasında iki açıdan incelenmektedir. Verilen yemek bedellerinin işletme açısından gider niteliği, ikincisi ise menfaati elde eden hizmet erbabı açısından ücret niteliği.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 23’üncü maddesinin 8 numaralı bendinde hizmet erbabına işyerlerince yemek vermek suretiyle sağlanan menfaatlerin gelir vergisinden istisna olduğu hüküm altına alınmıştır. Söz konusu kanun maddesi aşağıdaki gibidir:

8. (4108 sayılı Kanun’un 16’ncı maddesiyle değişen bent) Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler (İşverenlerce, iş yerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin 800,00 lirayı(3) (305 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 2019 yılında uygulanmak üzere 19 TL.) aşmaması ve buna ilişkin ödemenin yemek verme hizmetini sağlayan mükelleflere yapılması şarttır. Ödemenin bu tutarı aşması halinde, aşan kısım ile hizmet erbabına yemek bedeli olarak nakten yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler ücret olarak vergilendirilir.)

Kanun maddesinden de açıkça anlaşılacağı üzere işverenlerce hizmet erbabına iş yerinde veya müştemilatında yemek vermek suretiyle sağlanan menfaatler herhangi bir tutarla sınırlı olmaksızın vergiden müstesnadır. Söz konusu istisnanın uygulanmasında, işverenin iş yerinde yemek hazırlatması şart olmayıp, yemeğin dışarıdan temin edilmesi ve iş yerinde ayın olarak yemek verilmesi suretiyle sağlanan menfaat niteliğinde olması yeterli bulunmaktadır.

Diğer taraftan, hizmet erbabı tarafından yemek ücreti v.b. adlarla yemek bedeline yapılan katkının, yemeğin işverene maliyetini etkilemesi dışında istisna uygulaması açısından bir önemi bulunmamaktadır.

Örnek 1: İşveren (A), çalıştırdığı işçilere iş yerinde bulunan mutfağını ve yemekhanesini kullanmak suretiyle yemek vermekte olup, yemeğin işçi başına bir günlük bedeli de 3,00 TL’dir.

Bu işverenin, yukarıda açıklanan şekilde işçilere yemek vermek suretiyle sağladığı menfaat, herhangi bir tutarla sınırlı olmaksızın işçiler yönünden vergiden müstesna tutulacaktır.

Örnek 2: İşveren (B), iş yerinde hazırlatılarak iş yerinin yemekhanesinde personeline yemek vermektedir. Yemek bedelinin bir günlük tutarı 11,00 TL olup, bunun 10 TL’sini kendisi karşılamakta, 1 TL’lik kısmını da personelin maaşından kesmek suretiyle tahsil etmektedir.

İşveren (B)’nin, personele yemek vermek suretiyle sağladığı 10 TL’lik menfaat, personel açısından vergiden istisna edilecektir.

Örnek 3: İşveren (C) işyerinde hazırlatılarak işyerinin yemekhanesinde personele yemek vermektedir. Personele iş yerinde yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatin bir günlük tutarı 6,00 TL olup, bu tutarın 4,00 TL’lik kısmı işverence karşılanmakta, kalan 2,00 TL de personelden nakden tahsil edilmektedir.

Bu suretle, işverence verilen yemekle işçiye sağlanan 4,00 TL’lik menfaat vergiden istisna edilecektir.

Örnek 4: İşveren (D)’nin işyerinde mutfak tertibatı olmayıp, sadece yemekhanesi bulunmaktadır. Bu işveren hazır yemek servisi veren bir firma ile anlaşmaktadır. Yemek servisi veren firma, kendi mutfağında hazırlattığı yemeği, işveren (D)’nin yemekhanesinde personeline servis yapmakta ve işverenden kişi başına yemek bedeli olarak 10,70 TL ücret almaktadır.

İşveren (D)’nin, civar lokanta veya yemek verme hizmeti veren firmadan temin ettiği yemeği, kendi işyerinde personeline sunmak suretiyle sağladığı menfaat de tutarına bakılmaksızın vergiden istisna edilecektir.

İşverenlerce iş yerinde veya müştemilatında yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatlerin gider yazılması Gelir Vergisi Kanunu’nun 40’ıncı maddesinin 2 numaralı bendinde “Hizmetli ve işçilerin işyerinde veya işyerinin müştemilatında iaşe ve ibate giderleri”nin ticari kazancın tespitinde gider olarak indirileceği hüküm altına alınmıştır.

Dikkat edileceği üzere ilgili kanun maddesinde yapılan bu harcamaların gider olarak dikkate alınacağına dair açık bir düzenlemeye yer verilmiştir. Ancak bu düzenleme olmasa dahi firmalar bu tür harcamaları ücret gideri olarak değerlendirip anılan maddenin 1 numaralı bendine göre gider yazabilirler. Anılan menfaatlerin gelir vergisinden istisna olması aslında onların ücret olma niteliğini değiştirmez.

Ayrıca sözü edilen giderlerin Vergi Usul Kanunu ve bu kanunla ilgili olarak yayımlanan Genel Tebliğlerde belirtilen esaslara göre tevsik edileceği tabiidir. Ancak, ücret sayılarak vergiden istisna edilen bu menfaat için işverenlerce ayrıca ücret bordrosu düzenlenmesi zorunluluğu bulunmamaktadır.[2]

İşverenlerce iş yeri veya iş yerinin müştemilatı dışında kalan yerlerde hizmet erbabına yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler

Gelir Vergisi istisna uygulaması Gelir Vergisi Kanunu’nun değişik 23/’ inci maddesinin parantez içi hükmünde, “(İşverenlerce, iş yerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin 800, 00 lirayı (305 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 2019 yılında uygulanmak üzere 19 TL.) ( aşmaması ve buna ilişkin ödemenin yemek verme hizmetini sağlayan mükelleflere yapılması şarttır. Ödemenin bu tutarı aşması halinde, aşan kısım ile hizmet erbabına yemek bedeli olarak nakten yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler ücret olarak vergilendirilir.)” denilmiştir. Söz konusu istisna tutar her yıl artırılmaktadır. Bu nedenle uygulamada bu hususa dikkat edilmelidir.

Buna göre, söz konusu istisna hükmünün uygulanmasında;

İşverenlerce yemek bedeli, doğrudan yemek verme hizmetini sağlayan veya bu işe aracılık eden kuruluşa ödenecek (hizmet erbabına ödenmeyecek),

Yemek bedelinin fiilen çalışılan günlere ait bir günlük tutarı 19 TL’yi aşmayacak veya aşması halinde 19 TL’lik kısmı istisnaya konu edilecek (fiilen çalışılmayan günler için de yemek bedeli ödenmesi halinde, bu ödeme istisna kapsamının dışında kalacak),

Yemek bedeli faturası işveren adına düzenlenecektir. Ancak, faturaya yemek yiyen hizmet erbabının adı ve soyadı ile yemek yediği gün sayısı bir liste halinde eklenecektir.

Bu şartlar çerçevesinde işverenlerce, hizmet erbabına civar lokantalar veya yemek verme hizmeti sağlayan kuruluşlar vasıtasıyla temin edilen menfaatler vergiden istisna edilecektir.

Yemek bedelinin bir günlük tutarının 19 TL’yi aşması halinde aşan kısım, ücret olarak vergilendirilecektir.

Bu istisnanın uygulamasında işverenlerin, bazı personeline iş yerinde veya müştemilatında, bazı personeline de civar lokantalar veya yemek verme hizmetini sağlayan yerlerde yemek vermesi halinde; personele iş yerinde veya müştemilatında yemek vermek suretiyle sağlanan menfaat, yukarıda açıklanan esaslar çerçevesinde vergiden istisna edilecektir. Ayrıca personele, civar lokantalar veya yemek verme hizmetini sağlayan yerlerde yemek verilmesi halinde de bu yemek bedellerinin bir günlük tutarı, 19 TL’yi aşmaması şartıyla bu bölümde açıklanan esaslar çerçevesinde vergiden istisna edilecektir.

Öte yandan, geçici görevle görev mahalli dışına gönderilen personele harcırah ödenmesi halinde bu ödeme, Gelir Vergisi Kanunu’nun 24’üncü maddesinin 1 veya 2 numaralı bendinde yer alan esaslara göre gelir vergisinden müstesna tutulmaktadır. İşverenlerce, personelin harcırah ödenmesini gerektiren bir görevle, görev mahalli dışına gönderilmeleri halinde, bu personele ayrıca yemek bedeli adı altında bir ödeme yapılması durumunda, bu ödemenin de tutarına bakılmaksızın tamamı gelir vergisine tabi tutulacaktır. Zira, hizmet erbabına verilen harcırah tutarları, yemek ve yatmak giderlerini de içermekte ve bu ödemeler zaten gelir vergisinden müstesna tutulmaktadır.

Örnek :İşveren (A), çalıştırdığı 8 işçisine lokantalardan birisi ile anlaşarak öğle yemeği yedirilmesini sağlamıştır.

İşveren (A), lokanta ile yaptığı anlaşma uyarınca işçilerine sadece mesai günlerinde öğle yemeği yemeleri için yemek kuponu almış ve bir işçinin bir günlük yemek bedeli olarak katma değer vergisi hariç15 TL ödemeyi kabul etmiştir.

Lokanta işletmesi 10 işçi için kişi başına katma değer vergisi hariç günlük 15  x 10 = 150 TL hesabından hareket ederek, Temmuz ayında fiilen çalışılan 21 işgününü dikkate almak suretiyle, işveren (A)’ya gönderdiği faturada, yemek bedeli olarak toplam 150 x 21= 3.150 TL’yi göstermiştir.

Bu örnekle, kişi başına civar lokantada yedirilen yemekle sağlanan menfaattin fiilen çalışılan günlere ait bir günlük tutarı 19 TL’yi aşmadığı için, bu suretle hizmet erbabına sağlanan menfaat vergiden istisna edilecektir.

İşverenlerce civar lokantalar veya yemek verme hizmetini sağlayan kuruluşlar arasında yapılacak sözleşmelerin dönemlerinin taraflarca tayin edileceği tabiidir.

Hizmet erbabına civar lokantalarda veya yemek verme hizmeti sağlayan kuruluşlarda yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatin gider yazılması

Bilindiği üzere, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanun’un 61’inci maddesinde, ücret; işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler olarak tanımlanmış,

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunmasının onun mahiyetini değiştirmeyeceği hükme bağlanmıştır.

Öte yandan, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 238’inci maddesinin birinci fıkrasında, işverenlerce her ay ödedikleri ücretler için “ücret bordrosu” tanzim etmeye mecbur oldukları, Gelir Vergisi Kanunu’na göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro tanzim edilmeyeceği hükme bağlanmıştır.

Bu hükümlere göre işverenler, civar lokantalardan veya yemek hizmeti sağlayan diğer kuruluşlardan hizmet erbabına yemek vermek suretiyle sağladıkları menfaatlerin vergiden istisna edilecek kısmı ile vergiye tabi olacak kısmını belirlemeleri bakımından, ücret bordrosunda bu hususu göstermek zorundadırlar. İşverenler yaptıkları bu ücret ödemelerini ücret bordrosuna dayandırarak, genel hükümlere göre gider yazacaklardır. Lokantalar veya yemek verme hizmetini sağlayanlardan alınan faturalar bu bordronun eki niteliğinde gider belgesi kabul edilecektir.

İstisna Uygulamasında Yemek Bedeline Katma Değer Vergisi’nin Dahil Olup Olmadığı

31.12.1984 tarih ve 18622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 9 Seri No’lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği’nin 8’ inci bölümünde, “Katma Değer Vergisi uygulamasında personele sağlanan menfaatlerden aşağı sayılanlar vergiye tabi tutulmayacaktır.

a) Personele iş yerinde veya müştemilatında yemek verilmesi,………’’

İşletmenin iktisadi faaliyetlerini yürütebilmesi için yapılan ve işletmede yaratılan katma değerin bir unsuru olan bu masraflar, maliyetin bir parçası olduğundan, personele tahsis sırasında vergiye tabi tutulmayacak, bu mal ve hizmetlerin iktisabında yüklenilen vergiler ise genel hükümlere göre indirim konusu yapılabilecektir.” denilmektedir.

Buna göre, işverenlerin işyerinde veya müştemilatında hizmet erbabına yemek vermek amacıyla satın aldıkları mal ve hizmetler nedeniyle yüklenilen vergiler, mal ve hizmet bedeline dahil edilmeyecek ve indirim konusu yapılacaktır.

Öte yandan, işverenlerin civar lokantalar veya yemek hizmeti sağlayan yerlerden personeline yemek vermek suretiyle sağladığı menfaatler için de, bir günlük 19 TL yemek bedeline katma değer vergisi dahil bulunmamaktadır. Yemek bedelinin 19 TL’lik kısmı, yukarıda da açıklandığı üzere, vergiden istisna edilecek, bu bedele isabet eden katma değer vergisi işverenlerce indirim konusu yapılacaktır.

Yemek bedelinin tutarının 19 TL’yi aşması halinde, aşan kısım (istisna tutarına isabet eden katma değer vergisi hariç olmak üzere) net ödenen ücret olarak kabul edilecek ve vergiye tabi tutulacaktır.

Örnek :İşveren (D)’nin, civar lokantalarının birisi ile yaptığı anlaşmaya göre işçisine yemek vermek suretiyle sağladığı menfaatin bir günlük tutarı (katma değer vergisi dahil) 25,00 TL’dir.

Bu işveren, işçisi için hazırlayacağı ücret bordrosunda, yemek bedelinin 19,00 TL’lik kısmını vergiden istisna ücret gösterecek, bu bedele ait (19,00x%18=3,42 TL’lik katma değer vergisini indirilecek katma değer vergisi hesabına aktaracak, geri kalan (25,00-(19,00 + 3,42)= 2.58 TL’yi de net ödenen ücret olarak kabul edip, bu ücretin bürütünü hesaplamak suretiyle vergilendirilecektir.

Diğer Hususlar

Uygulamada bazı işverenler personellerine anlaşmalı lokantalarda kullanılmak üzere yemek fişi (bileti) ve/veya yemek kartı  vermektedirler. Söz konusu bu yemek fişlerinin ve kuponlarının gelir vergisinden istisna olabilmesi için aşağıda yer alan şartları taşıması gerekir.

Yemek fişleri ve/veya yemek kartları çalışılan günlerde kullanılmalıdır.

Bir günlük yemek fişinin ve/veya yemek kartı harcamasının bedeli 10 TL’yi aşmaması gerekir.

Yemek bedellerinin faturası işveren adına düzenlenmiş olması gerekir.

Ayrıca uygulamada işverenlerin çeşitli verilerle hizmet erbabına yiyecek maddeleri veya erzakını evine götürmesi ve ailesi ile birlikte tüketmesi gayesiyle verildiği görülmektedir. Bu gibi durumlarda “Personele ayın olarak ücret verilmesi” söz konusudur. Bu ayın şeklindeki ödemelerin ücret tutarının da gider olarak dikkate alınması gerekmektedir.

Konuya İlişkin Danıştay Kararları Ve Maliye Bakanlığı Özelgeleri

Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaat “Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler gelir vergisinden istisnadır. Bunun doğal bir sonucu olarak hizmetli ve işçilerin işyerinde veya işyerinin müştemilatında iaşe ve ibatelerinin karşılanmasına ilişkin giderlerin safi kazancın tespit edilmesinde gider olarak indirilmesi gerekir. Hizmet erbabına verilen yemeklerin işveren tarafından işyerinde hazırlatılması koşulu aranmadığından, iş yeri ile aynı sokakta bulunan lokantadan getirilerek işçilere verilen yemek bedellerinin gider yazılmasında yasal yönden herhangi bir sakınca yoktur.”(Danıştay 3. Daire, 21.10.1997 tarih, E.No:1996/5163,K.No:1997/3535)

“Dışarıda hazırlatılmak suretiyle iş yerinde işçilere verilen yemek bedelleri ticari kazancın tespitinde gider olarak yazılabilir.”(Danıştay 4.Daire,12.11.1985 Tarih,E.No:1985/3455,K.No:1985/2934)[3]

“İş yerinin kent dışında olması sebebiyle işçilerin yakındaki lokantalarda bizzat yedikleri yemek bedellerinin gider olarak kabulü gerekir.”(Danıştay 3.Daire, 20.01.1988 Tarih, E.No:1987/563, Karar No:1988/123)

Gıda yardımı, ara dinlenmelerinde verilen çayın yanında bisküvi ve ödül primleri ‘’Toplu iş sözleşmesinde yer almayan senede birkaç defa verilen gıda yardım ve ödül primini ücret olarak vergilendirilmesi ve bu ücretlerin gider yazılması ancak ara dinlenmelerinde verilen çay yanında yer alan biskivü vs……. gibi yapılan ödemelerin Gelir Vergisi Kanunu’nun 40/2’nci maddesine göre safi ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilmesi mümkündür.”(İstanbul Defterdarlığı’nın 26.08.1991 Tarin ve 11040-1378-14657 Sayılı Özelgeleri)

Çalışan personele nakit olarak verilen yemek bedellerinin gelir vergisi tevkifatına tabi olup olmadığı : Personele yemek bedelinin nakden ödenmesi halinde yapılan bu ödemelerin tamamının ücret sayılarak Gelir Vergisi Kanunu’nun 94/1’inci maddesine göre tevkifat yapılarak vergilendirilmesi gerekmektedir. (İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 2009 Yılında Vermiş Olduğu B.07.1.GİB .4.34.16.01/ GVK-23/8 Sayılı Özelge)