Oran Analizi (Ratio Analysis) ve Sınırları 

Dr. Hasan Yalçın, E. Hesap Uzmanı, YMM

Code: Adv/Fin / 2021/012/004 LV. 27/05/2021 

Mali tabloların analizinde en basit ve en yaygın olarak kullanılan yöntem oran analizidir. Oran analizinde mali tablolardan yer alan kalemlerin birbirine oranlanması söz konusudur. Oran analizinde tek boyutluluk vardır. Her oran firmanın tek bir yönü ile ilgilenir. Bazı oranlar firmanın performansının etkin olduğunu gösterirken bazıları da firmanın başarısız olduğunu gösterebilir. Oran analizinin bu tek boyutluluğunu dengelemek için oran kümeleri geliştirilmiştir.

Oranların hesaplanması kolay, analiz ve yorumlanması zordur. Mali tablolarda yer alan iki kalemin basit aritmetik ilişkisi olarak ortaya çıkan oranları hesaplamak yalnız başına bir anlam ifade etmez. Analistin asıl amacı oran hesaplamak değildir. Amaç mevcut ve geçmiş durumu analiz ederek, şirketin gelecekte oluşabilecek finansal durumunu tahmin etmektir. Mevcut verilerden hareketle geleceğe yönelik sağlıklı öngörülerde bulunmaktır. Gelecekte oluşacak finansal tablolar hakkındaki tahmin gücünü artıracak her veri analize dahil edilebilir.

Oran analizinin uygulanmasında hesaplanan oranın, anlam ifade etmesi için, karşılaştırılacağı en az bir orana ihtiyaç vardır. Ancak analistin sağlıklı bir yargıya ulaşabilmesi için en az dört farklı oranı dikkate alması gerekir. Bunlardan ilki geçmiş deneyim ve tecrübelerle ortaya çıkan genel kabul görmüş standart orandır. Standart oranı tek başına dikkate alarak karar vermek sağlıklı sonuçlar vermeyebilir. Hesaplanan oranın standart oran karşısında güçlü bir duruşu firmanın finansal durumu hakkında belirli noktalarda net fikir verebilir. Ancak bu durumun sürdürülebilirliğinin test edilmesi için bile analizin ilave verilerle desteklenmesi gerekir.

Tek bir dönem esas alınarak hesaplanan oranlar analiz için yeterli olmayacaktır. Oranların zaman içindeki değişimlerinin dikkate alınması gerekir. Geçmiş dönemlere ilişkin oranların karşılaştırılması şirketin finansal yapısının değişim eğilimini de ortaya koyacaktır. Gelecek tahmini yapılmasına olanak sağlayacaktır. Bu nedenle analizde dikkate alınacak ikinci oran geçmiş dönemlere ilişkin oranlardır.

Geçmiş dönemlerin analiz edilen dönemle benzer niteliklere sahip olması gerekir. Mevcut veya geçmiş döneme ait verilerin olağan üstü ekonomik şartlar altında oluştuğu tespit edilirse, analizin anlamlı kılınması için bu sürece ilişkin verilerde normalleştirmeler yapılabilir veya olağan üstü döneme ilişkin veriler değerlendirme dışı bırakılabilir.

Analize dahil edilmesi gereken diğer bir oran ise birbirleri ile yakın ilişki içinde olan oranlardır. Bu oranların dikkate alınması analizin ve verilen yargının gücünü artırır. Tek bir oran dikkate alınarak yapılacak yorumların handikaplarını ortadan kaldırır. Yargı oluşturmak için analize eklenecek oranların seçiminde hassas davranılması gerekir. Olabildiğince birbirine anlam katan oranların seçilmesi gerekir. Gereğinden fazla seçim ve karşılaştırma amaçtan uzaklaştırabileceği gibi, yargı oluşmasını da engelleyebilir.

Son olarak analiz için sektör standart oranlarına ihtiyaç vardır. Hesaplanan oranların sektör için belirlenen standart oranlarla karşılaştırılması yapılmalıdır. Karşılaştırmanın yapılmasının altında yatan düşünce, sektörde yer alan firmaların benzer ticari ve ekonomik şartlarda faaliyette bulunduğudur. Normal şartlarda aynı sektördeki firmaların mali tablolarında yer alan kalemlerin ağırlıklarının benzer nitelikte oluşması beklenmektedir.

Aynı sektörde yer alan diğer firmaların benzer oranlarının, şirketin ürettiği oranlar ile karşılaştırılması şirketin sektör ile ne ölçüde paralel hareket ettiği konusunda da fikir verecektir. Hesaplanan oranların standart sektör oranları karşındaki durumunu gösterecektir.

Sağlıklı bir analiz için hangi sayıda oran tespit edilmesi gerektiğine yönelik bir sınırlama yoktur. Analist ihtiyaç duyduğu sayıda oran belirleyebilir ve hesaplayabilir. Oranlar yargı oluşturacağı alanlara göre gruplara ayrılır. Yaygın olarak likidite oranları, karlılık, mali ve verimlilik oranları şeklinde gruplama yapılır. Oran gruplamaları bilanço oranları, gelir tablosu oranları ve karma oranlar olarak mali tablolar bazında da yapılabilir.

Oran analizinde karar verilirken, hiç bir firmanın tam olarak diğer bir firmanın finansal yapısı ile örtüşmeyeceği, geçmiş dönemlere ait oranların geçmiş dönemlere ait performans göstergesi olduğu, geçmiş dönemdeki ekonomik şartlar altında üretildiği ve oran analizin tek boyutlu analize elverişli olduğu, sınırlamalarının da göz önünde tutulması gerekir.