Muhasebenin dönemsellik kavramı gereÄŸi iÅŸletmenin sürekliliÄŸi kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diÄŸer dönemlerden bağımsız olarak saptanması gerekmektedir. Bu dönemlere muhasebe dönemi denir. Finansal muhasebe uygulaması ve vergilendirme açısından muhasebe dönemi bir takvim yılı -12 aydır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleÅŸtirilmesi, hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaÅŸtırılması bu dönemsellik kavramının gereÄŸidir. 

Bir takvim yılı olarak belirlenen muhasebe hesap döneminde dönem sonu takvim yılının son günü yani 31 Aralık’tır. Bu güne bilanço günüde denmektedir. Vergilendirme açısından bazı mükellefler yaptıkları işin özelliği gereği kendilerine özel hesap dönemi belirlenmesi talep edebilir. Maliye Bakanlığı Vergi Usul Kanunu’nun 174’nci maddesine dayanarak bu mükelleflere özel hesap dönemi tayin edebilir.

Her hesap dönemi sonunda iÅŸletmenin faaliyetlerinin durduÄŸu ve yeniden baÅŸladığı kabul edilir. Bu süreçte iÅŸletmelerin bu dönemde yaratmış olduÄŸu kar ve zarar tespit edilir. Dönem başındaki özsermaye ile dönem sonu özsermaye arasındaki fark iÅŸletmenin o dönemde yaratmış olduÄŸu kar ve zararı yansıtır. 

Dönem içinde ticari iÅŸlemlerin tamamı muhasebeleÅŸtirildikten sonra dönem sonunda iÅŸletmenin yaratmış olduÄŸu kar zararın tespit edilebilmesi ve mali tabloların hazırlanması için bazı iÅŸlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu iÅŸlemlerin tamamına muhasebe de dönem sonu iÅŸlemleri veya envanter iÅŸlemleri denir. 

Dönem sonu işlemlerinin yapılmasının temel nedeni bilanço gününde işletme varlıklarının ve kaynaklarının gerçek durumunun tespit edilmesidir. İşletmenin genel geçici mizanında yer alan kalemlerin gözden geçirilmesi, düzeltilmesi ve kar ve zararı tespit edebilecek duruma getirilmesi gerekmektedir.

Envanter çalışmaları muhasebe dışı envanter çalışması ve muhasebe içi envanter çalışması olarak ikiye ayrılır. Muhasebe dışı envanter çalışmasında iÅŸletmenin varlıkları, alacakları ve borçları sayılır, ölçülüler tartılır, deÄŸerlemeye tabi tutulur ve listelenir. Vergi Usul Kanunu’nun 186’ncı maddesinde envanter çıkartmak bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve deÄŸerlemek suretiyle kesin bir ÅŸekilde ve müfredatlı olarak tespit etmek olarak tanımlanmıştır. Yine aynı madde de, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların deÄŸerleri tahminen tespit olunacağı hüküm altına alınmıştır. 

Muhasebe dışı envanter işlemlerinde işletmenin kayıtları ile gerçek durumun karşılaştırılması yapılır. Arada fark varsa bunlar tespit edilir. Envanter çalışması sonucu bulunan taşınmazların, alacakların, borçların, nakit para tutarının ve varlıklar ile borçların değerlerinin hepsi teker teker envanter defterine kayıt edilir. Muhasebe dışı envanter çalışmaları sonucunda tespit edilen tutarlar esas alınarak dönem sonu muhasebe kayıtları yapılır. Bu kayıtlar envanter kayıtları olarak da adlandırılır.

Muhasebe içi envanter iÅŸlemleri, muhasebe dışı envanter çalışmasının kayıt aÅŸamasıdır. Muhasebe dışı envanter sonucu bulunan sonuçlar kayıtlara yansıtılır. Hatalar varsa düzeltilir, eksik varsa tamamlanır, gerekli ayarlamalar yapılır ve bu düzeltmelerden sonra gelir gider hesapları kar zarar hesaplarına aktarılarak ilgili döneme iliÅŸkin faaliyet sonucu tespit edilir. Yapılan bu kayıtlar özetle, varlıkların eksik ve fazlalıklarının kayıta alınmasını, deÄŸer düşüklüklerinin ve karşılıkların, alacak ve borç senetleri için reeskont hesaplamalarının, amortisman hesaplamalarının, döviz ve dövize endeksli iÅŸlemlerin deÄŸerlemesinin, gelir ve gider tahakkuklarının kayıta alınmasını içermektedir. 

Ayrıca gelecek dönemleri ilgilendiren gelir ve giderlerin ayrıştırılması da bu dönemde yapılmaktadır. Tespit edilen durumlar ve bu durumlara göre yapılan bu kayıtlardan sonra iÅŸletmenin genel kesin mizanı düzenlenir. Genel kesin mizandan hareketle de iÅŸletmenin mali tabloları hazırlanır. 

Genel kesin mizanın bakiyeleri bilançoyu oluÅŸturur. Mizanın borç kalanı veren hesapları bilançonun aktifinde, alacak kalanı veren hesaplar ise pasifinde yer alır. Bazı hesaplar aktif ve pasifi düzenleyici hesaplardır. Alacak kalanı veren aktifi düzenleyici hesaplar aktifte yer alırken, borç kalanı veren pasifi düzenleyici hesaplar pasifte yer alır. Bu hesaplara şüpheli alacak karşılığı, verilen çekler, amortismanlar örnek olarak verilebilir. Aktifi ve pasifi düzenleyici hesaplar aktif ve pasifte (-) olarak gösterilir. 

Vergi Kanunlarında ve Türk Ticaret Kanununda işletme varlıklarının değerlemesi farklı esaslar dikkate alınarak tespit edilir. Bu nedenle vergi matrahının tespit edilmesi için Vergi Usul Kanunu’nda yer alan değerleme esaslarına göre düzenlenen mali bilanço ile Türk Ticaret Kanunu’na göre düzenlenen ticari bilanço arasında farklılıklar oluşur.

Hesap dönemi sonunda envanter işlemlerinin yapılmasından sonra düzenlenen işletmenin kesin mizanını oluşturur ve işletmenin mali tablolarının hazırlanmasına esas alınan mizanda budur.